પોલીસ દ્વારા કઢાતા અપરાધીઓના વરઘોડા: ન્યાયનો પ્રયોગ કે માનવ અધિકારનો ભંગ?

તાજેતરના સમયમાં ગુજરાત રાજ્યમાં અપરાધીઓને દંડવા અને શિસ્તમાં રાખવા માટે પોલીસ દ્વારા અપનાવવામાં આવતા એક અનોખા રીતના પ્રયાસે ચર્ચા જગાવી છે. અપરાધીઓના “વરઘોડા” એટલે કે, પોલીસ દ્વારા ધરપકડ કર્યા પછી આરોપીઓને જાહેરમાં લઈ જવાનું એક પદ્ધતિરૂપ દ્રશ્ય રાજ્યભરમાં વિવાદનું કેન્દ્ર બન્યું છે. આ પ્રથામાં ત્યારે વધુ આકરી ચર્ચા થઈ છે જ્યારે આ વરઘોડાઓમાં મહિલા આરોપી પણ સામેલ છે.

લેટરપેડ કાંડ અને મહિલા વરઘોડો

અમરેલી જિલ્લામાં લેટરપેડ કાંડના પ્રકરણમાં, એક મહિલા આરોપીની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને તેની ધરપકડ પછી પોલીસ દ્વારા જાહેરમાં તેનો વરઘોડો કાઢવામાં આવ્યો હતો. આ દ્રશ્ય ન માત્ર સ્થાનિક સ્તરે ચર્ચાનું કારણ બન્યું, પરંતુ તે રાજ્યવ્યાપી વિવાદ તરફ દોરી ગયું. સામાન્ય રીતે અપરાધીઓના વરઘોડાને ‘અપરાધવિરોધી પ્રતીક’ તરીકે દર્શાવવામાં આવે છે, પરંતુ જ્યારે મહિલાઓનો સામેલગીત થાય છે ત્યારે આ પદ્ધતિના નૈતિક અને સામાજિક પાસાઓ પર સવાલ ઉઠે છે.

પોલીસનો તર્ક અને તેની વ્યાખ્યા

પોલીસ આ પદ્ધતિને અસામાજિક પ્રવૃત્તિઓ વિરુદ્ધ એક ‘હુંફદાર પગલું’ તરીકે જુએ છે. તેમનું માનવું છે કે આ પ્રકારના કઠોર પ્રદર્શનથી સમાજમાં અપરાધ વિરોધી સંદેશ પ્રસરે છે અને અન્ય અસામાજિક તત્વોમાં ડર ફેલાય છે. અમુક તટસ્થ લોકો પણ માને છે કે આ કથિત ‘શર્મજનક શિસ્ત’ વ્યક્તિઓને ખોટા માર્ગે જવાના પહેલા ચિંતન કરવાની તક આપે છે.

સામાજિક પ્રતિક્રિયા અને વિરોધ

પરંતુ આ પદ્ધતિ સામે ઉઠતા પ્રશ્નો વધુ છે. પોલીસની આ ક્રિયા પર સામાજિક કાર્યકરોએ કડક પ્રતિક્રિયા આપી છે. તેમનું કહેવું છે કે આ પ્રકારની કાર્યવાહી એ માનવ અધિકારનો ભંગ છે અને ન્યાય સાથે વિસંગત છે.

એક મહત્વનો પ્રશ્ન એ છે કે ન્યાયપ્રણાલી દ્વારા દોષિત ઠરાવ્યા વગર, શું કોઈને જાહેરમાં અપમાનિત કરવાની પદ્ધતિ ન્યાયની દ્રષ્ટિએ યોગ્ય છે? વિવાદાસ્પદ પદ્ધતિઓ, જેમ કે અપરાધીનો વરઘોડો, એ ન્યાયલયની પ્રક્રિયા માટે પણ પડકારરૂપ છે, કારણ કે ન્યાયલયના અંતિમ નિર્ણય પહેલા આ રીતે જાહેર મંચ પર દોષિ તરીકે દર્શાવવું અસંવિધાનિક છે.

માનવ અધિકારનો પ્રશ્ન

આ રીતે અપરાધીઓને જાહેરમાં ઉપસ્થિત કરવાના કારણે તેમને વ્યક્તિગત માનહાનિ અને અસમાનતાનો સામનો કરવો પડે છે. મહિલાઓની સંલગ્નતાને લઈને તો વિવાદે વધુ તીવ્ર સ્વરૂપ ધારણ કર્યું છે. સામાજિક કાર્યકરો અને નાગરિકોએ આ મુદ્દે એવું ધ્યાન દોર્યું છે કે આવા કિસ્સાઓ મહિલાઓ માટે અલગ અપમાન તેમજ શારિરિક અને માનસિક જખમનું કારણ બની શકે છે.

સમાજ માટે પ્રશ્ન

આ ઘટના ન્યાયપ્રણાલીને માત્ર કડક અને સ્પષ્ટ બનાવવાની નહીં, પરંતુ વધુ સંવેદનશીલ બનાવવાની જરૂરિયાતને દર્શાવે છે. અપરાધ અને દંડની વચ્ચે ન્યાયલયના પ્રત્યક્ષ હસ્તક્ષેપ વિના કોઈપણ પગલું ન્યાયના મૌલિક સિદ્ધાંતોને પામવા માટે યોગ્ય થઈ શકે છે કે નહીં, તે મુદ્દો મહત્વનો છે.

આગળની દિશા

સામાજિક અને કાનૂની વિચારવિમર્શના આ તબક્કે, જરૂરી છે કે પોલીસતંત્ર આ રીતે ‘વરઘોડા’ જેવી પદ્ધતિઓના પ્રયોગને ફરીથી વિચારે. અપરાધ વિરોધી સંદેશ પહોંચાડવાનું મકસદ સરાહનીય છે, પરંતુ તેને માનવ અધિકાર અને નૈતિક પાયાની દૃષ્ટિએ સંતુલિત બનાવવું જરૂરી છે.

અપરાધ સામે લડત ચાલી રહી છે, પરંતુ તે લડત ન્યાયની શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓ અને માનવત્વના સિદ્ધાંતોના દાયરે રહેવી જોઈએ. આ પ્રશ્ન હવે માત્ર એક વરઘોડાનું નથી, તે ન્યાય માટેના અમારા દ્રષ્ટિકોણનું પ્રતિબિંબ છે.

સૌરાંગ ઠકકર
અમદાવાદ જીલ્લા બ્યુરો ચીફ

9586241119
આ પ્રકારના તમામ સમાચાર માટેે App ડાઉનલોડ કરો.