પુતિન, જિનપિંગ, શાહબાઝ આજે કઝાકિસ્તાનમાં મળશે:શું છે SCO સમિટ જેમાં મોદી હાજરી ન આપી શક્યા, તેમાં પ્રભુત્વ માટે રશિયા-ચીન વચ્ચે ટક્કર

શાંઘાઈ કોઓપરેશન ઓર્ગેનાઈઝેશન (SCO) સમિટ આજથી મધ્ય એશિયાઈ દેશ કઝાકિસ્તાનમાં શરૂ થશે. આમાં રશિયા, પાકિસ્તાન, ચીન અને તુર્કીના નેતાઓ સામેલ થશે. રશિયા-યુક્રેન અને ઈઝરાયલ-હમાસ યુદ્ધ વચ્ચે આ પહેલીવાર બનશે જ્યારે પુતિન, શી જિનપિંગ, શહેબાઝ શરીફ અને એર્દોગન એક મંચ પર સાથે હશે. જો કે તુર્કી આ સંગઠનનું સભ્ય નથી, પરંતુ એર્દોગન આ સમિટમાં અતિથિ તરીકે ભાગ લેશે. ભારત આ સંગઠનનું સભ્ય છે, પરંતુ વડાપ્રધાન મોદી આ સમિટમાં ભાગ લઈ રહ્યા નથી. આ સમિટ દ્વારા મોદી અને પુતિન બે વર્ષ પછી મળી શક્યા હોત. હવે આવું નહીં થાય, ભારત તરફથી વિદેશ મંત્રી એસ જયશંકર ત્યાં હાજર રહેશે. સંસદ સત્ર હોય કે ચીન-પાકિસ્તાન, મોદીએ કઝાકિસ્તાનની મુલાકાત કેમ રદ કરી?
સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર આ સમિટ માટે મોદી પહેલા કઝાકિસ્તાન જવાના હતા. આ કારણે તેમની એડવાન્સ સિક્યોરિટી ટીમ અસ્તાના ગઈ હતી અને ત્યાંની સુરક્ષાની માહિતી લીધી હતી. બાદમાં તેમણે સંસદ સત્રને કારણે પ્રવાસ રદ કરવો પડ્યો હતો. જોકે, વડાપ્રધાન ન આવવાને કારણે સંગઠન પ્રત્યે ભારતની ગંભીરતા પર સવાલો ઉઠી રહ્યા છે. મીડિયા રિપોર્ટ્સ અનુસાર, શહેબાઝ શરીફ અને શી જિનપિંગની હાજરીને કારણે મોદીની મુલાકાત રદ કરવામાં આવી છે. હાલમાં ચીન અને પાકિસ્તાન બંને સાથે ભારતના સંબંધો સારા નથી. જો મોદી કઝાકિસ્તાન ગયા હોત તો તેઓ જિનપિંગ અને શહેબાઝ શરીફ સાથે સામસામે આવ્યા હોત. જો કે આ સંગઠનની બેઠકમાં પોતાની હાજરી નોંધાવવી ભારતની મજબૂરી છે. આવું કેમ છે, SCO સંગઠન શું છે, કેટલું શક્તિશાળી છે, ભારત માટે કેટલું મહત્વનું છે... આવા જ 5 પ્રશ્નોના જવાબો જાણો વિદેશી બાબતોના નિષ્ણાત રાજન કુમાર પાસેથી... પ્રશ્ન 1: SCO ની રચના ક્યારે થઈ અને તેને બનાવવાની જરૂર કેમ પડી? જવાબ: 1991 માં, સોવિયેત યુનિયન ઘણા ભાગોમાં તૂટી ગયું. આ પછી, સીમા નક્કી ન થવાને કારણે રશિયાના પાડોશી દેશો વચ્ચે સરહદ વિવાદ શરૂ થયો. આ વિવાદને યુદ્ધનું સ્વરૂપ ન લે તે માટે રશિયાએ એક સંગઠન બનાવવાની જરૂર અનુભવી. રશિયાને એ પણ ડર હતો કે ચીન તેની સરહદો સાથે જોડાયેલા નાના દેશોની જમીનો પર કબજો કરી શકે છે જે સોવિયત સંઘના સભ્ય હતા. આવી સ્થિતિમાં રશિયાએ 1996માં ચીન અને પૂર્વ સોવિયત દેશો સાથે મળીને એક સંગઠન બનાવ્યું. ચીનના શાંઘાઈ શહેરમાં તેની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી, તેથી સંસ્થાનું નામ શાંઘાઈ ફાઈવ રાખવામાં આવ્યું હતું. શરૂઆતમાં આ સંગઠનના 5 સભ્ય દેશોમાં રશિયા, ચીન, કઝાકિસ્તાન, કિર્ગિસ્તાન, તાજિકિસ્તાન સામેલ હતા. જ્યારે આ દેશો વચ્ચેના સરહદી વિવાદો ઉકેલાયા ત્યારે તેને આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાનું સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું. 2001 માં, અન્ય દેશ ઉઝબેકિસ્તાને આ પાંચ દેશોમાં જોડાવાની જાહેરાત કરી, જેના પછી તેનું નામ શાંઘાઈ કોઓપરેશન ઓર્ગેનાઈઝેશન એટલે કે SCO રાખવામાં આવ્યું. પ્રશ્ન 2: SCO નો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય અને કાર્ય શું છે? જવાબ: જ્યારે SCO દેશોએ સરહદ વિવાદનો ઉકેલ લાવ્યો, ત્યારે તેનો ઉદ્દેશ બદલાઈ ગયો. હવે તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય સભ્ય દેશોને ત્રણ પ્રકારની અનિષ્ટોથી બચાવવાનો હતો... રશિયાને લાગ્યું કે તેની આસપાસના દેશોમાં કટ્ટરવાદી વિચારસરણી વધવી જોઈએ નહીં. અફઘાનિસ્તાન, સાઉદી અરેબિયા અને ઈરાન સાથે તેમની નિકટતાને કારણે, આતંકવાદી સંગઠનો તાજિકિસ્તાન અને ઉઝબેકિસ્તાનમાં પણ વધવા લાગ્યા, જેમ કે IMU એટલે કે ઈસ્લામિક મૂવમેન્ટ ઓફ ઉઝબેકિસ્તાન અને કિર્ગિસ્તાનમાં HUT. આવી સ્થિતિમાં, રશિયા અને ચીને SCO દ્વારા આ ત્રણ પ્રકારના શેતાન સામે લડત ચાલુ રાખી. આ ઉપરાંત આ સંગઠનનું મુખ્ય કામ પરસ્પર વિશ્વાસ અને સભ્ય દેશો વચ્ચેના સંબંધોને મજબૂત કરવાનું પણ છે. આ સંગઠન સભ્ય દેશો વચ્ચે રાજકારણ, વેપાર, અર્થવ્યવસ્થા, વિજ્ઞાન, ટેક્નોલોજી, ઉર્જા, પર્યાવરણ સંરક્ષણ જેવા ક્ષેત્રોમાં સહયોગ વધારવા માટે કામ કરી રહ્યું છે. પ્રશ્ન 3: ચીન-પાકિસ્તાન પર નિયંત્રણ રાખો, મધ્ય એશિયા પર નજર રાખો, ભારત માટે SCO શા માટે મહત્વપૂર્ણ છે? જવાબઃ SCOની રચના બાદ ભારતને પણ તેમાં જોડાવા માટે આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું. જો કે તે સમયે ભારતે તેમાં સામેલ થવાનો ઈન્કાર કરી દીધો હતો. દરમિયાન ચીને પાકિસ્તાનને આ સંગઠનનો સભ્ય બનાવવા માટે અભિયાન શરૂ કર્યું હતું. આ કારણે રશિયાને સંગઠનમાં ચીનના વધતા પ્રભાવથી ડર લાગવા લાગ્યો. ત્યારબાદ રશિયાએ પણ ભારતને આ સંગઠનમાં સામેલ થવાની સલાહ આપી હતી. આ પછી, 2017 માં, ભારત આ સંગઠનનું કાયમી સભ્ય બન્યું. ભારત માટે આ સંગઠનમાં જોડાવાના વધુ 5 કારણો છે... પ્રશ્ન 4: શું રશિયાએ અમેરિકાના નાટો સાથે સ્પર્ધા કરવા માટે SCO ની રચના કરી હતી? જવાબ: ના, આવું કહેવું બિલકુલ ખોટું છે. શરૂઆતમાં આવું બિલકુલ નહોતું. અફઘાનિસ્તાનના મામલામાં અમેરિકાને રશિયાનું સંપૂર્ણ સમર્થન હતું. 2001 માં, જ્યારે અમેરિકાએ અફઘાનિસ્તાનમાં તાલિબાન સરકારને ઉથલાવી દીધી, ત્યારે બુશને બોલાવનાર પ્રથમ વ્યક્તિ રશિયન પ્રમુખ પુતિન હતા. તે સમય સુધી રશિયા અને અમેરિકા વચ્ચેના સંબંધો સારા ચાલી રહ્યા હતા. અમેરિકા અને રશિયા વચ્ચેના સંબંધો 2004થી ખરાબ થવા લાગ્યા હતા. જ્યારે યુએસએ નાટોનું વિસ્તરણ કરવાનું શરૂ કર્યું. બદલામાં, રશિયાએ 2008 માં જ્યોર્જિયા પર હુમલો કર્યો. ત્યારપછી બંને દેશો વચ્ચે સ્થિતિ ખૂબ જ ખરાબ થઈ ગઈ હતી. આ સમયે, SCO સંગઠનમાં પ્રથમ વખત નાટો વિરુદ્ધ લાગણી ઉભી થઈ. પરિણામ એ આવ્યું કે પ્રથમ વખત ઉઝબેકિસ્તાને ત્યાં બનેલા અમેરિકન સૈનિકોના બેઝને હટાવી દીધા. આ પછી SCO દેશોમાં આતંકવાદ વિરુદ્ધ સંયુક્ત સૈન્ય અભ્યાસ શરૂ થયો. જો કે, આ હોવા છતાં, SCO ની તુલના નાટો સાથે કરી શકાતી નથી. કારણ એ છે કે નાટો એક સૈન્ય સંગઠન છે જ્યારે SCO એક પ્રાદેશિક અને સુરક્ષા સંગઠન છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય સભ્ય દેશો વચ્ચેના સંબંધો સુધારવાનો છે. SCO ના તમામ સભ્યો પહેલાથી જ કહી ચુક્યા છે કે તેને નાટો સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી. જો રશિયા તેને નાટો બનાવવા માંગે તો પણ ભારત તેને થવા દેશે નહીં. ભારતની નીતિ એ છે કે તે ક્યારેય કોઈ સૈન્ય સંગઠનનો ભાગ નહીં બને. જો SCO લશ્કરી સંગઠન હોત તો ચીન અને તેના સભ્ય દેશોએ યુક્રેન યુદ્ધમાં રશિયાને ખુલ્લેઆમ સમર્થન આપ્યું હોત. પ્રશ્ન 5: શું ભારતે SCOમાંથી કંઈ ખાસ હાંસલ કર્યું છે? જવાબ: SCO ના કારણે બે વખત ભારતે ચીનને ઝૂકવા મજબૂર કર્યું છે... 1. ભારતીય અધિકારીઓએ સપ્ટેમ્બર 2022માં સમરકંદમાં યોજાનારી SCO કોન્ફરન્સ પહેલા ચીનને સ્પષ્ટ કરી દીધું હતું કે વડાપ્રધાન આ કોન્ફરન્સમાં ત્યારે જ ભાગ લેશે જ્યારે તે LAC પર તૈનાત પોતાના દળોને પાછલી સ્થિતિમાં પાછી ખેંચી લેશે. આ સંદેશની પણ અસર થઈ અને 8 સપ્ટેમ્બરે, SCO મીટિંગના એક અઠવાડિયા પહેલા, ચીને LACમાં પૂર્વી લદ્દાખના હોટ-સ્પ્રિંગ્સ-ગોર્ગા વિસ્તારમાંથી તેના સૈનિકોને પાછા હટાવવાનું શરૂ કર્યું, જેને પેટ્રોલિંગ પોઈન્ટ 15 તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. હકીકતમાં પીએમ મોદીએ 2022માં ચીનના નેતૃત્વમાં યોજાનારી બ્રિક્સ સંમેલનમાં ભાગ લીધો ન હતો. જ્યારે થોડા દિવસો બાદ તેઓ અમેરિકાની આગેવાની હેઠળની QUAD દેશોની બેઠકમાં ભાગ લેવા ટોક્યો ગયા હતા. તેથી, SCO પરિષદમાં મોદીની ગેરહાજરીને કારણે આ સંગઠનમાં પરસ્પર મતભેદનો સંદેશ દુનિયામાં જાય તેવું ચીન ઈચ્છતું ન હતું. BRICS એ બ્રાઝિલ, રશિયા, ભારત, ચીન અને દક્ષિણ આફ્રિકાનું સંગઠન છે. 2. 2017માં પણ ભારતે ચીનને કહ્યું હતું કે જો ચીની દળો ડોકલામમાં પોતાની પાછલી સ્થિતિ પર પાછા નહીં ફરે તો વડાપ્રધાન મોદી બ્રિક્સ સમજૂતી માટે ચીનના ઝિયામેન નહીં જાય. ચીને ભારતની વાત માની અને મોદીએ બ્રિક્સ કરાર માટે ઝિયામેનની ફ્લાઈટ લીધી.

આ પ્રકારના તમામ સમાચાર માટેે App ડાઉનલોડ કરો.