ગંગા-તિસ્તાના પાણીની સમજૂતી પર ભારત-બાંગ્લાદેશની વાતચીતથી મમતા નારાજ:પીએમને પત્ર લખીને કહ્યું- પાડોશી દેશ સાથે આવી ચર્ચા અમારા વિના સ્વીકાર્ય નથી

પશ્ચિમ બંગાળ સરકારે ભારત અને બાંગ્લાદેશ વચ્ચે ગંગા અને તિસ્તા નદીઓના પાણીની વહેંચણી અંગેની વાતચીત પર નારાજગી વ્યક્ત કરી છે. મુખ્યમંત્રી મમતા બેનર્જીએ આરોપ લગાવ્યો કે કેન્દ્રએ પાડોશી દેશ સાથેની વાતચીતમાં રાજ્ય સરકારને સામેલ નથી કરી. જ્યારે, બંગાળ ભૌગોલિક, સાંસ્કૃતિક અને આર્થિક રીતે બાંગ્લાદેશ સાથે ખૂબ જ નજીકના સંબંધો ધરાવે છે. મમતાએ આ અંગે સોમવારે (24 જૂન) વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીને પત્ર લખ્યો હતો. જેમાં તેમણે બાંગ્લાદેશ સાથે પાણીની વહેંચણીના મુદ્દે બંગાળ સરકારને ચર્ચામાંથી બાકાત રાખવા સામે સખત વાંધો વ્યક્ત કર્યો હતો. મમતાએ ત્રણ પાનાના પત્રમાં કહ્યું- અમે રાજ્ય સરકારની સલાહ લીધા વિના આવી એકપક્ષીય વાતચીતને સ્વીકારતા નથી. વાસ્તવમાં, બાંગ્લાદેશના વડા પ્રધાન શેખ હસીના 21 જૂને બે દિવસ માટે ભારત આવ્યા હતા. આ દરમિયાન તેમણે વડાપ્રધાન મોદી સાથે અનેક મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરી હતી. બંને વડાપ્રધાનોએ દ્વિપક્ષીય બેઠકમાં તિસ્તા નદીના સંરક્ષણ અને વ્યવસ્થાપન અને 1996ની ગંગા જળ સંધિના નવીકરણ અંગે પણ ચર્ચા કરી હતી. મમતાના પત્રના કેટલાક મહત્ત્વના અંશો... તાજેતરમાં બાંગ્લાદેશના વડાપ્રધાન ભારત આવ્યા હતા. મને જાણવા મળ્યું છે કે આ સમયગાળા દરમિયાન તેમની સાથે ગંગા અને તિસ્તા નદીના પાણીની વહેંચણી અંગે ચર્ચા થઈ હતી. પશ્ચિમ બંગાળે ભૂતકાળમાં ઘણા મુદ્દાઓ પર બાંગ્લાદેશ સાથે સહયોગ કર્યો છે. આ પૈકી, ભારત-બાંગ્લાદેશ એન્ક્લેવના આદાનપ્રદાન, બંને દેશો વચ્ચે રેલ-બસ કનેક્ટિવિટી જેવા કામો સીમાચિહ્નરૂપ સાબિત થયા છે. જો કે, પાણી ખૂબ જ કિંમતી છે અને લોકોની જીવનરેખા છે. લોકો પર ગંભીર અસર પડે તેવા સંવેદનશીલ મુદ્દા પર અમે સમાધાન કરી શકીએ નહીં. તિસ્તા અને ફરક્કાના પાણીની વહેંચણી અંગેના કરારોની સૌથી વધુ અસર બંગાળના લોકો પર પડશે. મને જાણવા મળ્યું કે ભારત સરકાર ભારત-બાંગ્લાદેશ ફરાક્કા સંધિ (1996) ને નવીકરણ કરવાની પ્રક્રિયામાં છે, જે 2026માં સમાપ્ત થવાની છે. તે એક સંધિ છે જે બાંગ્લાદેશ અને ભારત વચ્ચે પાણીની વહેંચણીના સિદ્ધાંતોની રૂપરેખા દર્શાવે છે. આની પશ્ચિમ બંગાળના લોકો પર તેમની આજીવિકા જાળવવામાં ભારે અસર પડી છે. ફરાક્કા બેરેજ પર જે પાણી વાળવામાં આવે છે તે કોલકાતા બંદરની નેવિગેશન ક્ષમતા જાળવવામાં મદદ કરે છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં તિસ્તામાં પાણીનો પ્રવાહ ઓછો થયો છે. જો બાંગ્લાદેશ સાથે પાણીની વહેંચણી કરવામાં આવે તો સિંચાઈ માટે પાણીની અછત સર્જાશે. ઉત્તર બંગાળના લાખો લોકો તેનાથી પ્રભાવિત થશે. તેઓ પીવાના પાણી માટે પણ તિસ્તાના પાણી પર આધાર રાખે છે. હું બાંગ્લાદેશના લોકોને પ્રેમ અને સન્માન કરું છું. હું હંમેશા તેમની શુભેચ્છા પાઠવું છું, પરંતુ બંગાળ સરકાર વિના બાંગ્લાદેશ સાથે તિસ્તા પાણીની વહેંચણી અને ફરાક્કા સંધિ પર કોઈ ચર્ચા થવી જોઈએ નહીં. પશ્ચિમ બંગાળના લોકોનું હિત સર્વોપરી છે, જેની સાથે કોઈપણ કિંમતે બાંધછોડ થવી જોઈએ નહીં. કેન્દ્રએ કહ્યું- બંગાળને બાંગ્લાદેશ સાથે વાતચીત અંગે જાણ કરવામાં આવી હતી
કેન્દ્ર સરકારે પણ મમતાના આરોપોનો જવાબ આપ્યો અને કહ્યું કે પશ્ચિમ બંગાળ સરકારને તિસ્તા પાણીની વહેંચણી અને ફરક્કા સંધિ અંગે બાંગ્લાદેશ સાથે કેન્દ્રની ચર્ચાઓ વિશે જાણ કરવામાં આવી હતી. સરકારી સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, કેન્દ્રએ 24 જુલાઈ 2023ના રોજ બંગાળ સરકારને પત્ર લખ્યો હતો. તેણે બંગાળ સરકારને ફરક્કામાં પાણીની વહેંચણી પર 1996ની સંધિની આંતરિક સમીક્ષા માટે સમિતિ માટે તેના એક અધિકારીને નિયુક્ત કરવા જણાવ્યું હતું. તે જ વર્ષે 25 ઓગસ્ટના રોજ, બંગાળ સરકારે રાજ્યના મુખ્ય ઈજનેર (ડિઝાઈન અને સંશોધન), સિંચાઈ અને જળમાર્ગોને સમિતિમાં નામાંકિત કરવા વિશે જાણ કરી. આ વર્ષે 5 એપ્રિલે બંગાળ સરકારના સંયુક્ત સચિવ (કામ, સિંચાઈ અને જળમાર્ગ વિભાગ) એ ફરક્કા બેરેજમાંથી આગામી 30 વર્ષ સુધી પાણી છોડવાની માગ કરી હતી. શું છે ગંગા અને તિસ્તાના પાણીની વહેંચણીનો મુદ્દો?
હકીકતમાં, ભારતે 1975માં ગંગા નદી પર ફરક્કા બેરેજનું નિર્માણ કર્યું હતું, જેના પર બાંગ્લાદેશે નારાજગી વ્યક્ત કરી હતી. આ પછી 1996માં બંને દેશો વચ્ચે ગંગા જળ વહેંચણી સંધિ પર હસ્તાક્ષર થયા હતા. આ સંધિ માત્ર 30 વર્ષ માટે હતી, જે આવતા વર્ષે સમાપ્ત થઈ રહી છે. આ સિવાય બાંગ્લાદેશ તિસ્તા માસ્ટર પ્લાન અંગે પણ ભારત સાથે વાત કરી શકે છે. તિસ્તા માસ્ટર પ્લાન હેઠળ, બાંગ્લાદેશ પૂર અને જમીન ધોવાણને રોકવા સાથે ઉનાળામાં જળ સંકટની સમસ્યાનો સામનો કરવા માગે છે. આ સાથે બાંગ્લાદેશ તિસ્તા નદી પર વિશાળ બેરેજ બનાવીને તેના પાણીને મર્યાદિત વિસ્તારમાં સીમિત કરવા માંગે છે. આ પ્રોજેક્ટ માટે ચીને બાંગ્લાદેશને સસ્તી લોન પર 1 બિલિયન ડૉલરની રકમ આપવા સંમતિ દર્શાવી છે. નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે ચીન લાંબા સમયથી તિસ્તા માસ્ટર પ્લાન માટે બાંગ્લાદેશને લોન આપવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે પરંતુ ભારતની નારાજગીને કારણે આ ડીલ થઈ શકી નથી. આશા છે કે શેખ હસીના આ પ્રવાસ દરમિયાન કોઈ ઉકેલ શોધવાનો પ્રયાસ કરશે. પાણીની વહેંચણીનો કરાર ઘણા સમયથી અટવાયેલો છે
બાંગ્લાદેશ માટે ભારતની સંમતિ વિના તિસ્તા માસ્ટર પ્લાન પર કામ કરવું એટલું સરળ નહીં હોય. વાસ્તવમાં, આ માટે બાંગ્લાદેશે ભારત સાથે તિસ્તા નદીના પાણીની વહેંચણીનો કરાર કરવો પડશે. 2011 માં, જ્યારે કોંગ્રેસ સત્તામાં હતી, ત્યારે ભારત તિસ્તા નદી જળ કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવા તૈયાર હતું. પરંતુ મમતા બેનર્જીની નારાજગીના કારણે મનમોહન સરકારે પીછેહઠ કરવી પડી હતી. 2014માં, નરેન્દ્ર મોદી પીએમ બન્યાના એક વર્ષ પછી, તેઓ બંગાળના સીએમ મમતા બેનર્જી સાથે બાંગ્લાદેશ ગયા હતા. આ દરમિયાન બંને નેતાઓએ બાંગ્લાદેશને તિસ્તાના વિભાજન પર સર્વસંમતિનું આશ્વાસન આપ્યું હતું. પરંતુ 9 વર્ષ પછી પણ તિસ્તા નદી જળ કરારનો ઉકેલ હજુ સુધી મળ્યો નથી. તિસ્તા જળ વહેંચણી કરાર કેમ નથી થઈ રહ્યો?
ભારત અને બાંગ્લાદેશ વચ્ચે તિસ્તા નદીના પાણીની વહેંચણીને લઈને ઘણા વર્ષોથી વિવાદ ચાલી રહ્યો છે. 414 કિમી લાંબી તિસ્તા નદી હિમાલયમાંથી નીકળે છે અને સિક્કિમ થઈને ભારતમાં પ્રવેશે છે. આ પછી, પશ્ચિમ બંગાળમાંથી પસાર થઈને, તે બાંગ્લાદેશ પહોંચે છે, જ્યાં તે આસામથી આવતી બ્રહ્મપુત્રા નદીમાં જોડાય છે. બ્રહ્મપુત્રા નદીને બાંગ્લાદેશમાં જમુના કહેવામાં આવે છે. તિસ્તા નદીની 83% યાત્રા ભારતમાં છે અને 17% બાંગ્લાદેશમાં છે. આ સમયગાળા દરમિયાન આ નદી સિક્કિમ, પશ્ચિમ બંગાળ અને બાંગ્લાદેશના ત્રણ પ્રદેશોમાં રહેતા લગભગ 1 કરોડ લોકોની પાણીની જરૂરિયાત પૂરી કરે છે. બાંગ્લાદેશ તિસ્તાના 50 ટકા પાણી પર અધિકાર માંગે છે. જ્યારે ભારત પોતે નદીના 55 ટકા પાણીનો ઉપયોગ કરવા માંગે છે. નિષ્ણાતોના મતે જો તિસ્તા નદીના જળ કરાર પર હસ્તાક્ષર થશે તો પશ્ચિમ બંગાળ તેની ઈચ્છા મુજબ નદીના પાણીનો ઉપયોગ કરી શકશે નહીં. આ જ કારણ છે કે મમતા બેનર્જી તેને સ્થગિત કરી રહ્યાં છે. ચીનને તિસ્તા માસ્ટર પ્લાન મળવાને કારણે ભારતને નુકસાન થઈ રહ્યું છે
મીડિયા રિપોર્ટ્સ અનુસાર, ભારત નથી ઈચ્છતું કે તિસ્તા માસ્ટર પ્લાન પ્રોજેક્ટ ચીન પાસે જાય. તેનું કારણ વ્યૂહાત્મક અને સુરક્ષા સંબંધિત કારણો છે. વાસ્તવમાં ચીનને આપવામાં આવેલા મોટા ભાગના પ્રોજેક્ટ ત્યાંની સરકારી કંપનીઓને આપવામાં આવે છે. આવી સ્થિતિમાં, ભારતને આશંકા છે કે તેઓ પાણીના પ્રવાહ સાથે સંબંધિત ડેટા અને નદી સાથે સંબંધિત અન્ય ઘણી માહિતી ચીન સરકારને આપી શકે છે. આ સાથે જો ચીનને તિસ્તા પ્રોજેક્ટ મળશે તો તેના લોકોની હાજરી ભારતના સિલીગુડી કોરિડોરની નજીક હશે જેને 'ચિકન નેક' પણ કહેવામાં આવે છે. સિલીગુડી કોરિડોરમાં ભારત-તિબેટ-ભૂતાન ત્રિ-જંકશન છે. આ સ્થળ ભારતને બાકીના ઉત્તર-પૂર્વ ભારત સાથે જોડે છે.

આ પ્રકારના તમામ સમાચાર માટેે App ડાઉનલોડ કરો.